Thế nào là dòng họ 3 đời?

Dòng họ 3 đời là gì? Định nghĩa và ý nghĩa trong văn hóa Việt?

Út hiểu thế này nha, dòng họ ba đời á, nói dễ hiểu là tính từ ông bà mình xuống. Ông bà là đời thứ nhất, ba mẹ mình đời hai, mình và anh chị em mình là đời ba. Đơn giản vậy đó!

Nhưng mà cái “dòng họ” này nó rộng hơn nhiều đấy, không chỉ đơn thuần là ruột thịt đâu. Như nhà mình hồi xưa, ở tận quê Cà Mau, mỗi lần giỗ tổ, cả họ mình tề tựu đông vui lắm, người ta gọi là “họ nội” chứ không chỉ riêng ba mẹ anh em ruột thịt mình đâu. Năm ngoái, mình về dự giỗ, tốn hết gần hai triệu tiền xe cộ, ăn uống nữa chứ.

Mà cái ý nghĩa văn hoá nó sâu xa lắm. Nó là sợi dây gắn kết mọi người, giữ gìn truyền thống gia đình, tạo nên sự đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau. Ngày xưa, khó khăn, người ta dựa vào nhau sống, nay dù cuộc sống hiện đại hơn rồi, tình cảm gia đình vẫn rất quan trọng.

Tóm lại, dòng họ ba đời là: ba thế hệ trong gia đình, bao gồm ông bà, cha mẹ và con cháu.

Chắt là đời thứ mấy?

Út đây! Đời thứ mấy á? Ôi dào, chuyện nhỏ! Đời thứ ba chứ mấy! Như đếm cua trong lỗ ấy, dễ ẹc! Con cháu mình nhiều như kiến cỏ, chả nhớ hết nổi.

• Chắt trai, tằng tôn oai hùng như tướng quân! Cái thằng bé nhà mình đấy, đang tập bò, tương lai hứa hẹn làm vua!
• Chắt gái, tằng nữ xinh như mộng, điệu đà như công chúa. Con bé nhà chị hai mình, học giỏi lắm, toàn điểm 10.
• Chắt dâu, tằng phụ ngoan hiền đảm đang, nấu ăn ngon tuyệt cú mèo! Vợ thằng cháu mình đấy, khéo tay lắm.
• Còn chắt gọi mình là cụ chú, cụ bác ấy ?à Tằng điệt, tằng điệt phụ, tằng điệt nữ… Đủ cả! Nhiều đến nỗi Út phải dùng cả Excel để quản lý mới xong. Đúng là gia đình đông vui như hội chợ Tết! Chả khác gì dàn nhạc giao hưởng, mỗi người một giọng, nhưng hòa âm lại rất tuyệt vời.

Đời thứ 4 gọi là gì?

Út hỏi khó Anh rồi đó nghen. Để Anh nhớ coi…

À há, “Cụ” chứ còn gì nữa! Đời thứ 4, tính từ Anh là Cụ. Chắc Út cũng biết mà, giả bộ hỏi Anh thôi chứ gì!

• Cụ là ba mẹ của ông bà mình đó.
• Anh quê ngoài Bắc, hay gọi là cụ ông, cụ bà.
• Nhưng hình như Út ở trong Nam, chắc gọi là ông cố, bà cố hả?

Mà nè, Anh nhớ hồi nhỏ hay bị lộn vụ đời này đời kia lắm á. Toàn phải hỏi lại bà nội thôi à. Ai biểu dòng họ nhà mình đông quá chi!

Con của cháu cố gọi là gì?

Út hỏi câu này chứng tỏ Út hay nghĩ ngợi lắm đây. Con của cháu cố á? Gọi là chắt. Ngắn gọn, xúc tích!

Nhưng mà, đời người có mấy khi nghĩ được xa đến thế đâu, nhỉ?

• Chắt là đời thứ ba tính từ Út.
• Tằng tôn/Tằng nữ: Chắt trai/chắt gái. Nghe “tằng” là biết xa lắc xa lơ rồi.
• Tằng điệt: Chắt gọi Út là cụ chú, cụ bác đấy. (ôi, mình già thật rồi).

Thêm nữa nè, nếu Út là nữ thì chắt dâu gọi là tằng phụ hoặc tằng điệt phụ. Càng nghĩ càng thấy gia phả Việt mình rắc rối thật!

(Hồi xưa đi học sử, mấy cái này thi hoài mà giờ quên gần hết…)

Anh trai của mẹ thì gọi là gì?

Anh trai của mẹ Út gọi là cậu. Đơn giản vậy thôi.

• Anh/chị của mẹ: Cậu/Dì
• Bác/cô của ẹ: Ông/Bà
• Ông/bà của mẹ: Cố/Cố
• Con của cậu/dì: Anh/chị/em (tùy vai vế)

Cậu mợ, dì dượng… haiz, đôi khi thấy quan hệ họ hàng cũng phức tạp thật. Hồi nhỏ toàn gọi nhầm, bị bà nội la suốt. Bà nội mình khó lắm, hồi đó còn bắt học thuộc cả gia phả. Mà đúng là lớn lên mới thấy giá trị của việc đó, biết rõ nguồn cỗi của mình mà. Hồi đó nhà bà nội mình ở tận ngoài Bắc, gần chùa Keo cơ. Giờ thì cả nhà chuyển vào Nam hết rồi. Chắc phải sắp xếp thời gian ra thăm ông bà ngoại chút thôi, chứ lâu quá rồi cũng thấy áy náy. Mà công việc bận quá, thôi để cuối tuần xem sao.

Con dâu Hán Việt gọi là gì?

Út đây.

• Con dâu Hán Việt: 媳婦 (xífù). Đơn giản vậy thôi.

• Phu phụ (夫婦) là vợ chồng, không liên quan. Đừng nhầm lẫn. Ngày xưa nhà tao, bà nội gọi thế đấy. Chứ giờ… thời buổi khác rồi.

• Từ điển Hán Việt cũng ghi thế mà. Tự tra đi. Tao bận lắm.

• Mà nói thật, gọi sao quan trọng, quan trọng là đối xử ra sao. Đây là triết lý sống của tao. Đừng nghĩ nhiều.

Cha mẹ vợ gọi là gì?

Út đây! Câu hỏi khó nhằn quá ha!

Cha mẹ vợ à? Trời ơi, cái này dễ ợt! Nhạc phụ, nhạc mẫu nếu còn sống, đúng chuẩn ngôn từ sang trọng, lịch sự, nghe cứ như phim cổ trang ấy. Nhưng nếu… ôi thôi, lỡ không may… thì gọi là ngoại khảo, ngoại tỷ nghe cho nó… mềm mại tí! Không thì gọi là ông bà nội, bà ngoại cho nó dễ nhớ, đỡ phải nghĩ nhiều!

Về phần rể, tế… nghe cứ như… tế bào ấy! Thôi, cứ gọi là con rể cho nó dễ hiểu, khỏi phải tra từ điển!

Chồng dì thì… dượng, di trượng, biểu trượng… Út thấy rối tung cả lên! Đơn giản thôi, gọi là dượng cho xong, khỏi cần thêm mắm thêm muối! Giống như gọi anh trai của bố là bác, chứ ai lại gọi là “Huynh trưởng phụ hệ”! Phức tạp làm gì cho mệt!

• Cha vợ (sống): Nhạc phụ (chuẩn không cần chỉnh!)
• Cha vợ (mất): Ngoại khảo (hay ông nội, tùy thích!)
• Mẹ vợ (sống): Nhạc mẫu (cũng chuẩn lắm!)
• Mẹ vợ (mất): Ngoại tỷ (hoặc bà ngoại cho dễ!)
• Rể: Con rể (dễ hiểu nhất!)
• Chồng dì: Dượng (gọn lẹ, hiệu quả!)

Chứ gọi toàn những thứ xa xôi, ai mà nhớ nổi! Lỡ gọi nhầm thì mất cả mặt mũi! Út nói thiệt đấy! Hồi trước Út gọi nhầm dì ruột của vợ là… má, suýt nữa thì bị “trảm” tại chỗ rồi! May mà vợ Út tốt bụng tha cho!

Tổ khảo tổ tỷ là ai?

Út hỏi thừa.

• Tổ khảo, tổ tỷ: Cụ tổ (ông, bà) bên nội. Nghe cho rõ.

• Nhạc tổ khảo, nhạc tổ tỷ: Ông bà nội của vợ đã khuất. Thêm thông tin: “Nhạc” chỉ bên vợ.

• Tôn nữ tế: Cháu nội rể. Cần gì phải hỏi?

• Hiển khảo, hiển tỷ: Cha mẹ đã mất. Khắc cốt ghi tâm.

• Cô tử, cô nữ: Con trai/gái tự xưng khi cha mất. Nhớ lấy.