Tại sao nói cấu trúc địa hình có ảnh hưởng sâu sắc đến sông ngòi nước ta?

Ảnh hưởng địa hình đến sông ngòi Việt Nam?

Bạn hỏi ảnh hưởng của địa hình đến sông ngòi Việt Nam hả? Mình thấy rõ nhất là ở vùng Tây Nguyên ấy. Nhớ hồi mình đi phượt tháng 5/2022, qua khu vực Đắk Lắk, thấy sông chảy xiết lắm, nước cuồn cuộn, ghềnh thác liên hồi. Đó là do độ cao địa hình cao, địa chất chắc chắn nhưng lại bị cắt xẻ mạnh. Lòng sông hẹp, nước chảy nhanh. Khác hẳn với đồng bằng sông Cửu Long mình đi hồi tháng 11 năm ngoái. Mặt sông phẳng lặng, rộng thênh thang.

Nói chung, ở miền núi, sông ngắn dốc, thác nhiều. Mình thấy rõ điều này khi đi trekking ở Sapa hồi hè năm trước. Con suối nhỏ chảy xiết ghê, nhìn thấy ghê. Còn đồng bằng thì sông dài, nước chảy chậm, hiền hòa hơn. Cái này ảnh hưởng trực tiếp đến việc vận chuyển, thủy lợi, du lịch nữa. Tầm đó thôi, mình cũng không phải chuyên gia địa lý gì đâu.

Độ dốc, cấu tạo địa chất, lượng mưa… tất cả đều liên quan chặt chẽ. Mấy yếu tố này quyết định tính chất sông ngòi ở từng vùng. Ví dụ, miền Trung mưa nhiều, địa hình lại dốc, nên sông ngắn, dòng chảy rất mạnh. Mà mình thấy nhiều sông ở đó hay bị lũ quét nữa. Khổ thân dân vùng này.

Sông ngòi Việt Nam dày đặc là do địa hình bị cắt xẻ mạnh, kết hợp với lượng mưa lớn. Đơn giản vậy thôi.

Địa hình đồi núi ảnh hưởng như thế nào đến khí hậu và sông ngòi nước ta?

Bạn ơi, địa hình đồi núi tác động đến khí hậu và sông ngòi Việt Nam mình theo nhiều kiểu lắm. Nói chung là phức tạp mà thú vị dã man. Cuộc sống cũng như địa hình vậy, lên xuống gập ghềnh mới thú vị phải không bạn?

Ảnh hưởng đến khí hậu:

• Phân hóa khí hậu theo độ cao: Càng lên cao, nhiệt độ càng giảm. Chuyện này thì ai cũng biết rồi, nhưng bạn có biết cứ lên cao 100m thì nhiệt độ lại giảm khoảng 0.6 độ C không? Thành ra vùng núi cao quanh năm mát mẻ, có khi còn lạnh nữa. Nhớ hồi mình leo Fansipan, rõ ràng ở dưới chân núi nóng muốn xỉu, lên tới đỉnh thì run cầm cập. Mà lên cao không khí cũng loãng hơn đấy.
• Tạo ra các khu vực khí hậu khác nhau: Dãy Trường Sơn ví dụ nhé, nó như một bức tường thành chắn gió mùa Đông Bắc, tạo nên sự khác biệt khí hậu rõ rệt giữa Tây Nguyên và Duyên hải miền Trung. Bên này dãy Trường Sơn thì khô hanh, bên kia thì mưa rào tầm tã. Đúng là “trời Tây, mưa Huế” mà.
• Gây mưa ở sườn đón gió, khuất gió thì ít mưa: Gió mang hơi nước gặp núi thì bị ép lên cao, ngưng tụ tạo thành mây rồi mưa. Hồi học địa lý, cô giáo mình hay gọi là “mưa địa hình”. Nghe cũng kêu đấy chứ! Còn sườn khuất gió thì hơi nước ít, nên mưa cũng ít theo.

Ảnh hưởng đến sông ngòi:

• Sông ngắn và dốc: Do địa hình dốc, nước sông chảy xiết, tiềm năng thủy điện dồi dào. Tưởng tượng cảnh nước đổ từ trên cao xuống, nghe thôi đã thấy sướng rồi. Mình từng đi trekking ở thác Bản Giốc, nước đổ ầm ầm, nhìn đã cực.
• Mạng lưới sông ngòi dày đặc: Đồi núi tạo thành nhiều khe suối, sông nhỏ rồi đổ ra sông lớn, tạo nên hệ thống sông ngòi chằng chịt. Nguồn nước dồi dào, tha hồ mà tưới tiêu, phát triển nông nghiệp.
• Chế độ nước theo mùa: Mùa mưa thì lũ lên nhanh, chảy mạnh. Mùa khô thì cạn kiệt, có khi trơ đáy. Nhớ đợt mình đi miền Trung mùa lũ, nhìn cảnh nước ngập mênh mông mà thấy thương bà con quá.

Đất dễ xói mòn:

• Lượng mưa lớn tập trung theo mùa: Đúng rồi, mưa nhiều nhưng lại dồn dập trong một khoảng thời gian ngắn, dễ gây xói mòn, sạt lở đất. Thêm cả địa hình dốc nữa thì càng nguy hiểm.
• Đá vôi dễ bị hòa tan: Nước mưa hòa tan đá vôi tạo thành hang động, hố sụt. Phong cảnh thì đẹp khỏi bàn, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ sụt lún. Mình từng ghé thăm động Phong Nha, đúng là kỳ quan thiên nhiên, đẹp mê hồn.

Đấy, địa hình đồi núi ảnh hưởng đến nước mình nhiều như vậy đấy bạn. Vừa là lợi thế, vừa là thách thức. Quan trọng là mình biết cách thích nghi và tận dụng thôi. Đời người cũng như dòng sông, có lúc êm đềm, có lúc cuồn cuộn, phải không bạn?

Nước ta có mạng lưới sông ngòi như thế nào?

Sông ngòi à? Hướng Tây Bắc – Đông Nam, vòng cung, ít sông Tây – Đông. Vậy thôi.

• Thế còn lũ lụt, hạn hán thì sao? Mùa lũ chiếm 70-80% lượng nước cả năm. Biết vậy để ứng phó.

• Nói thêm: Việt Nam có hơn 2360 con sông dài trên 10 km. Mấy sông lớn như sông Hồng, sông Mê Kông thì ai cũng biết rồi. Quan trọng là biết để mà dùng, mà giữ.

Mạng lưới sông ngòi nước ta có những đặc điểm gì?

Ối dồi ôi, hỏi về sông ngòi Việt Nam á? Tưởng gì chứ cái này thì tôi “thừa nước đục thả câu” được ngay! Này nhé:

• Sông ngòi như mạng nhện giăng khắp nước, mà toàn “sông con” chứ “sông mẹ” thì đếm trên đầu ngón tay! Đúng là lắm con nhiều cháu nhưng của nả thì… hơi eo hẹp!

• Nước sông thì “sáng nắng chiều mưa”, mùa mưa thì lũ lụt, mùa khô thì “khô như rang”. Chả bù cho cái tính khí thất thường của mấy bà hàng xóm nhà tôi!

• Phù sa thì thôi rồi, cứ gọi là “vàng mười”, bón cho ruộng đồng thì “mỡ màu” khỏi bàn. Nhưng mà lắm phù sa quá thì tắc nghẽn, lại khổ!

• Sông ngòi “uốn éo” theo hai hướng chính, Tây Bắc – Đông Nam với vòng cung. Chắc tại ngày xưa mấy ổng “say rượu” nên đào thế! Mà đào thế cũng hay, tạo nên bao cảnh đẹp hùng vĩ!

À mà nói thêm, sông ngòi Việt Nam mình còn là “nhân chứng lịch sử” đấy. Bao nhiêu thăng trầm, biến cố của dân tộc đều gắn liền với những dòng sông này. Từ trận Bạch Đằng Giang oanh liệt đến những làng quê trù phú ven sông Hồng, sông Cửu Long, tất cả đều là niềm tự hào của chúng ta!

Vào mùa mưa lũ sông ngòi có sự thay đổi như thế nào?

Bạn à, mùa mưa lũ làm sông ngòi thay đổi dữ dội lắm. Nước dâng cao, cuồn cuộn chảy xiết. Bờ sông như muốn vỡ òa. Cỏ cây ven bờ ngập chìm trong biển nước. Nhớ hồi nhỏ, tôi hay ra bờ sông chơi, mùa lũ về, khác hẳn ngày thường. Nước đục ngầu, hung dữ. Khác với vẻ hiền hòa ngày nắng.

Lưu lượng nước sông tăng mạnh. Mưa nhiều khiến nước đổ về sông ào ạt. Cảnh tượng thật hùng vĩ. Năm ngoái, tôi về quê đúng mùa lũ. Đứng trên cầu nhìn xuống, thấy dòng sông cuộn trào, đáng sợ nhưng cũng đẹp lạ thường.

Hàm lượng phù sa tăng cao. Sông ngòi nước ta vốn đã nhiều phù sa rồi. Mùa lũ càng nhiều hơn. Nước đục ngầu là do phù sa đấy bạn. Hồi bé tôi thích nghịch đất sét ven sông. Sau lũ, đất lại càng nhiều hơn. Sông Hồng, sông Cửu Long là hai con sông có lượng phù sa lớn nhất. Trung bình khoảng 226 tấn/km²/năm, bạn có tin được không? Thậm chí sông Hồng còn lên tới 290 tấn/km²/năm cơ.

• Nước sông dâng cao.
• Dòng chảy mạnh, xiết.
• Nước đục do phù sa.

Con sông quê tôi ngày bé là sông Mã, Thanh Hóa. Mùa lũ, nước sông dâng cao, ngập cả ruộng vườn hai bên bờ. Ký ức tuổi thơ cứ hiện về mỗi khi nghĩ đến mùa mưa.

Thông tin bổ sung: Sông ngòi nước ta có hai mùa rõ rệt: mùa lũ và mùa cạn. Mùa lũ thường từ tháng 6 đến tháng 10, trùng với mùa mưa. Mùa cạn từ tháng 11 đến tháng 5 năm sau.

Khí hậu tác động đến sông ngòi nước ta như thế nào?

Trời ơi, câu này khó thế! Khí hậu ảnh hưởng kinh khủng đến sông ngòi mình luôn. Nhớ hồi học Địa lý cấp 3, cô giáo giảng kỹ lắm.

• Lượng mưa nhiều, sông ngòi nhiều nước, đúng rồi. Cái này dễ hiểu. Mưa nhiều thì nước sông dâng lên, đúng không?
• Mà sao mình lại quên mất chi tiết này rồi nhỉ? Ôi trời, già rồi trí nhớ kém quá.
• Chế độ mưa theo mùa làm cho dòng chảy cũng theo mùa. Mùa mưa thì nước nhiều, mùa khô thì ít. Thật ra, đơn giản vậy thôi. Đúng không?
• Hồi đó mình còn vẽ cả sơ đồ minh họa nữa cơ. Vẽ hình con sông uốn lượn, có mũi tên chỉ hướng chảy… Giờ nghĩ lại thấy buồn cười.
• À, nhớ ra rồi! Mùa lũ trùng khớp với mùa mưa, mùa cạn trùng với mùa khô. Cái này chắc chắn 100%. Không cần phải suy nghĩ nữa.
• Thực ra, địa hình cũng ảnh hưởng nữa. Địa hình dốc thì nước chảy nhanh, địa hình bằng phẳng thì chậm. Nhưng câu hỏi chỉ hỏi về khí hậu thôi.
• Mấy hôm nay mình toàn nghĩ về chuyến đi Đà Lạt hồi tháng trước. Lạnh kinh khủng, khác hẳn khí hậu miền Trung. Sông suối ở Đà Lạt nước trong veo.
• Nước ta nhiều sông lắm, sông Hồng, sông Mê Công,… Mấy cái này chắc ai cũng biết rồi nhỉ?
• Sao mình cứ lan man thế nhỉ? Phải tập trung vào câu hỏi thôi.

Khí hậu quyết định lượng nước sông ngòi và chế độ dòng chảy. Chấm hết.

Biến đổi khí hậu tác động như thế nào đến lưu lượng nước sông?

Bạn à, nói đến biến đổi khí hậu với lưu lượng nước sông thì đúng là rắc rối thật đấy. Mình thấy nó ảnh hưởng nhiều lắm luôn. Như kiểu năm ngoái nhà dì mình ở tận miền Tây, sông cạn trơ đáy, ruộng đồng nứt nẻ, khổ sở vô cùng. Chuyện này chắc do mưa ít, nắng nóng nhiều quá.

Ảnh hưởng chính là thay đổi lượng mưa và nhiệt độ. Mưa ít thì sông cạn, mà mưa nhiều quá thì lũ lụt. Thời tiết thất thường, lúc nắng lúc mưa, chả biết đâu mà lần. Mà nắng nóng kéo dài thì nước bốc hơi nhiều, sông cũng cạn dần. Hạn hán với lũ lụt, nghe thôi đã thấy mệt rồi. Nhớ hồi mình học cấp 3, mưa lũ kinh khủng, trường nghỉ cả tuần, đường xá ngập hết, đi đâu cũng khó khăn.

• Thay đổi tỷ lệ dòng chảy: Lượng nước sông lên xuống thất thường.
• Tăng hạn hán và lũ lụt: Vừa thiếu nước vừa ngập úng, khó khăn chồng chất.

Còn một cái nữa cũng quan trọng không kém là chất lượng nước. Sông cạn thì nước bẩn dễ bị ô nhiễm hơn. Như cái ao nhà mình, mùa hè nắng nóng, nước cạn, cá chết hết trơn á. Ô nhiễm nguồn nước thì ảnh hưởng sức khỏe con người nữa chứ. Hồi mình học đại học có làm dự án về ô nhiễm nước sông, thấy ghê lắm. Nước thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp cứ thế xả thẳng ra sông, kinh khủng.

• Chất lượng nước suy giảm: Nước ô nhiễm, ảnh hưởng sức khỏe.
• Ô nhiễm từ nguồn tự nhiên và con người: Nước thải, rác thải làm ô nhiễm nguồn nước.

Đấy, đại khái là như vậy đó bạn. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến lưu lượng nước sông nhiều lắm. Vừa hạn hán, lũ lụt, lại còn ô nhiễm nguồn nước nữa. Mà mình nghĩ cái này cũng do ý thức con người nữa, phải bảo vệ môi trường chứ.