Gió phơn còn được gọi là gió gì?
Gió phơn, hiện tượng thời tiết quen thuộc, mang nhiều tên gọi khác nhau tùy theo khu vực. Ở Việt Nam, ta thường biết đến với tên gọi gió Lào, đặc trưng bởi tính chất khô nóng và gây hạn hán. Tại Bắc Mỹ, gió này được gọi là gió Chinook. Cơ chế hình thành là do không khí ẩm bị đẩy lên cao khi vượt dãy núi, gây mưa ở sườn đón gió. Sau khi vượt qua đỉnh núi, không khí khô, nóng hơn do quá trình nén khí adiabat, tạo nên gió phơn khô nóng ở sườn khuất gió. Sự khác biệt về tên gọi chỉ phản ánh sự đa dạng địa lý, bản chất hiện tượng vẫn không đổi.
Gió phơn còn được gọi là gió nào?
Okay, để tao “tút” lại cái vụ gió phơn cho bây nghe theo kiểu “tao”:
Gió phơn á? Ở mình hay kêu là gió Lào, đúng hông? Còn bên Mỹ, tụi nó gọi là gió Chinook. Nghe “chảnh” ghê. Cái kiểu gió này á, nó “khó ở” lắm bây, cứ phải leo qua mấy dãy núi cao nghều thì nó mới chịu “làm người”.
Bên sườn núi đón gió á, nó trút hết “bầu tâm sự” dưới dạng mưa rồi. Xong, khi “tuột” xuống sườn bên kia, nó thành ra “ông kẹ”, khô khốc, nóng hầm hập. Đấy, gió phơn là vậy đó!
Thật ra, tao nhớ hồi bé, cứ mỗi mùa hè là y như rằng có gió Lào. Mẹ tao hay bảo “Gió Lào thổi rạc cả người”, ý là nó khô kinh khủng. Nhớ có năm, tầm tháng 6 gì đó, nóng ơi là nóng, chắc phải 40 độ C, gió thổi ràn rạt, người ngợm cứ như bị nướng trong lò ấy. Mà khổ nỗi, hồi đó nhà còn lợp mái tranh, gió nó thổi bay mất mấy tấm, phải chạy đi kiếm về lợp lại.
Gió mậu dịch tín phong là gì?
<pỜ… gió mậu dịch à? Để tao nhớ coi…
-
Hồi đó học địa lý cô giáo bảo là… ừm, gió thổi thường xuyên ở mấy vĩ độ thấp ấy. Sao tự nhiên tao quên sạch thế này? Haizz.
-
Mà cái tên “mậu dịch” này là sao nhỉ? Chắc liên quan đến buôn bán ngày xưa? Kiểu gió giúp thuyền bè đi lại dễ dàng nên mới có tên đó à? Thắc mắc vãi. Phải google lại mới được.
-
À, mà tiếng Anh của nó là gì nhỉ? Trade wind? Nghe quen quen. Passat nữa? Cái này hình như tên xe ô tô Volkswagen thì phải? Hay tao nhầm?
-
Tự nhiên nhớ hồi đi Nha Trang, gió biển thổi muốn bay cả người. Chắc không phải gió mậu dịch đâu ha? Gió đó chắc mạnh hơn.
-
Mà gió này nó thổi ở đâu ta? Miền Cận Chí Tuyến? Cận Chí Tuyến là chỗ nào nhỉ? Tao dốt địa lý quá.
-
Tự nhiên thấy đói bụng ghê. Trưa nay ăn gì bây nhỉ?
Gió tín phong bắt đầu từ đâu?
Gió tín phong á bây? Nó xuất phát từ Đại áp cao cận nhiệt đới ở cả hai bán cầu. Tưởng tượng như hai ông tướng mập ú ngồi chễm chệ hai bên, phẩy quạt tạo gió về phía xích đạo vậy đó! Cái tên “mậu dịch” nghe oai vậy thôi, chứ hồi xưa mấy ông lái buồm toàn dựa vào nó để buôn bán, vận chuyển hàng hóa. Giống như Grab thời xưa đó, nhưng mà free ship, hehe.
- Tên gọi: Gió mậu dịch hay gió tín phong (trade wind/passat – tiếng Bồ Đào Nha là passar). Tao nhớ hồi học địa, cô giáo bảo “passar” nghĩa là đi qua. Kiểu như gió này đi qua xích đạo vậy đó, nghe cũng hợp lý phết.
- Đặc điểm: Thổi thường xuyên ở vùng cận xích đạo. Tức là khu vực gần xích đạo á, nóng như cái lò bánh mì. Gió này thổi từ áp cao về áp thấp. Kiểu như nước chảy chỗ trũng vậy, tự nhiên như đường tơ kẽ tóc.
- Nguồn gốc: Từ Đại áp cao cận nhiệt đới. Tao nhớ hồi đó cứ nhầm với áp thấp nhiệt đới. May mà cô giáo nhắc, không thì toi. Lúc đó quê một cục.
Nguồn gốc của gió mậu dịch là gì?
Nguồn gốc gió mậu dịch: Sự chênh lệch áp suất giữa vùng xích đạo và vĩ độ cao hơn.
Tao nói cho bây nghe nhé, gió mậu dịch nó giống như kiểu ông hàng xóm nhà tao, suốt ngày chạy qua chạy lại, mà chạy theo cái kiểu có quy luật cơ. Bởi vì sao? Vì cái áp suất nó cứ làm mình làm mẩy, chỗ cao chỗ thấp.
- Ở xích đạo ấy, nóng như cái lò, không khí nó bốc lên cao như khói bếp, thành ra áp suất nó thấp tè. Tao ví von nó như cái bánh mì bị xẹp lép ấy.
- Còn ở mấy cái vĩ độ cao cao á, không khí lạnh hơn, nó nặng như chì, đè xuống thành vùng áp suất cao. Giống kiểu ông hàng xóm bụng bia nhà tao, ngồi một phát là lún cả ghế.
Thế là từ chỗ cao, không khí nó chạy xình xịch xuống chỗ thấp, y như ông hàng xóm nhà tao cứ sáng ra là phóng xe đi làm, chiều lại phóng xe về, thành ra cái gió mậu dịch. Mà hồi xưa á, mấy ông lái buồm toàn dựa vào gió này mà đi biển. Hèn gì ngày xưa chả thấy ai lượn ra biển vào mùa gió mùa, sóng to gió lớn, lật thuyền như chơi. Chắc hồi xưa thiếu thông tin dự báo thời tiết nên mới dựa vào gió mậu dịch để đi biển. Giờ thì khác rồi, thời đại 4.0, ngồi nhà xem dự báo thời tiết rồi hãy ra khơi, an toàn là trên hết.
Gió mậu dịch có nghĩa là gì?
Tao nói cho bây nghe này, gió mậu dịch chính là gió tín phong.
Hồi tao đi Phan Thiết, tầm tháng 7 năm ngoái, trời nắng chang chang luôn. Gió thổi rát mặt. Nhớ lúc đó tao đang đứng ở đồi cát Mũi Né, cát bay tứ tung, muốn chụp ảnh cũng khó. Hỏi mấy người bán hàng rong ở đó mới biết đó là gió mậu dịch. Mà công nhận gió này khô, đúng kiểu ít mưa, khác hẳn gió ở Sài Gòn.
- Gió mậu dịch = Gió tín phong
- Thổi quanh năm, mạnh nhất mùa hè.
- Từ vĩ độ 30 độ về xích đạo.
- Khô, ít mưa.
- Nguyên nhân: chênh lệch áp suất (áp cao chí tuyến -> áp thấp xích đạo).
Lúc về Sài Gòn, tao còn search Google thêm. Thấy bảo hồi xưa mấy ông lái buồm hay dựa vào gió này để đi lại, giao thương các thứ, nên mới gọi là mậu dịch (trade winds). Mà hình như ở biển nó mạnh hơn ở đất liền thì phải.
Tao nhớ hôm đó nắng kinh khủng, mua chai nước suối hết 20k. Chắc do khan hiếm nước. Mà cát nóng bỏng rát chân kinh. Tởn tới già.
Gió tín phong có tính chất gì?
Bây nghe Tao nói này, gió tín phong á? Đơn giản như đan rổ! Thổi từ vĩ tuyến 30 độ về xích đạo quanh năm, đều như vắt chanh, chả bao giờ nghỉ lễ. Nguồn gốc thì cũng chả có gì cao siêu, do chênh lệch áp suất giữa áp cao chí tuyến và áp thấp xích đạo thôi. Tao ví dụ như này cho bây dễ hiểu: như kiểu bây đứng trên núi cao, gió nó cứ thổi ào ào xuống chân núi ấy, cũng vì chênh lệch áp suất thôi!
- Thổi từ vĩ tuyến 30 độ: Bắc với Nam đều có nhé! Đừng có tưởng mỗi Bắc bán cầu mới có gió nha.
- Về xích đạo: Nóng như cái lò, gió nó tìm chỗ mát mẻ để thổi thôi.
- Quanh năm: Như kiểu công chức nhà nước, ngày nào cũng đi làm, trừ Tết với lễ.
- Khô, ít mưa: Nên vùng này mới có sa mạc chứ! Như cái lò sấy bánh mì, khô cong cả người. Mà cũng nhờ nó khô nên mới có mấy cái biển đẹp như mơ ở vùng nhiệt đới, chứ ẩm ướt thì mốc meo hết rồi. Hồi Tao đi du lịch, ở mấy khu nghỉ dưỡng, nắng chang chang mà gió mát rượi sướng phải biết! Bây đi là ghiền luôn!
Liên hệ ở nước ta có gió mậu dịch hoạt động như thế nào và có tính chất ra sao?
Ê bây, để tao kể cho mà nghe về cái gió mậu dịch ở Việt Nam mình nè, kiểu… nó ảnh hưởng ra sao ấy.
-
Gió mậu dịch (Tín phong): Vì mình nằm gọn trong cái vùng nội chí tuyến Bắc bán cầu á, nên quanh năm suốt tháng kiểu gì cũng có gió này thổi. Thổi đều đều.
- Mà để tao nói thêm nè, cái gió mậu dịch này quan trọng lắm đó. Hồi xưa mấy tàu buôn toàn lợi dụng nó để đi lại giữa các châu lục đó chớ!
-
Gió mùa: Việt Nam mình đúng là cái rốn gió mùa luôn, thuộc hàng “điển hình” trên thế giới í.
- Mùa đông thì gió Đông Bắc, lạnh tê tái.
- Còn mùa hè thì Tây Nam với Đông Nam, nóng ẩm muốn xỉu.
- Gió mùa hè nó còn mang mưa tới nữa, không có là khô hạn chết.
- Mà đấy, mưa nhiều quá lũ lụt cũng sml, khổ sở chưa.
Nói chung là gió ở mình nó phức tạp lắm, đủ kiểu hết, nhưng mà quan trọng là nó ảnh hưởng tới thời tiết với cuộc sống của mình nhiều lắm đó.