Bách gia trăm họ nghĩa là gì?

Bách gia trăm họ là gì? Nguồn gốc và ý nghĩa tên gọi này?

Bách gia trăm họ là trăm trường phái tư tưởng khác nhau thời Chiến Quốc bên Trung Quốc, Bà ạ. Tui nhớ hồi tháng 7 năm ngoái có đọc một cuốn sách về lịch sử Trung Quốc, nói về giai đoạn này rối ren lắm. Nó không liên quan gì đến số lượng họ ở Việt Nam mình đâu.

Bách gia chỉ nhiều trường phái tư tưởng thôi, kiểu như Nho gia, Đạo gia, Pháp gia… Thời đó, các học giả tranh luận, đua nhau đưa ra quan điểm của mình, như cái chợ ý.

Còn về nguồn gốc tên gọi thì tui nhớ nó xuất phát từ thời kỳ đó luôn. “Trăm họ” thì đúng là chỉ dân chúng nói chung. Nhưng “bách gia” lại là chỉ các trường phái tư tưởng. Kiểu như trăm hoa đua nở vậy.

Tui từng đi bảo tàng lịch sử ở Hà Nội hồi tháng 3 năm nay, thấy có trưng bày mấy cuốn sách cổ nói về giai đoạn này. Thú vị phết đấy Bà!

“Trăm họ” thời xưa chỉ chung dân chúng, chứ không phải 100 họ. “Bách gia” chỉ nhiều trường phái tư tưởng. “Bách gia trăm họ” là tên gọi chung cho thời kỳ nở rộ tư tưởng cuối thời Xuân Thu, đầu thời Chiến Quốc ở Trung Quốc.

Bách gia chư tử nghĩa là gì?

Bà ơi, Bách gia chư tử (諸子百家) đơn giản là chỉ các trường phái tư tưởng, học thuyết khác nhau xuất hiện rầm rộ ở Trung Quốc thời Xuân Thu – Chiến Quốc (771-221 TCN). Nôm na như kiểu một vườn hoa ý tưởng vậy, trăm hoa đua nở. Thời đó loạn lạc, nên ai cũng muốn tìm cách trị quốc, bình thiên hạ. Cứ thế mà tư tưởng nó lên men, sôi sục khắp nơi. Đời người ngắn ngủi, tìm lẽ sống ở đâu mới là vấn đề nan giải Bà nhỉ?

Nói “bách gia” cho oai chứ thực ra có hàng trăm trường phái lận, nhưng nổi bật thì có mấy cái tên này:

• Nho gia: Khổng Tử, Mạnh Tử. Đề cao đạo đức, lễ nghĩa, nhân nghĩa. Muốn xây dựng xã hội hài hòa, ổn định. Nghe thì hay mà áp dụng khó lắm Bà ạ.

• Đạo gia: Lão Tử, Trang Tử. Ngược lại với Nho gia, thiên về tự nhiên, sống ung dung tự tại. “Đạo khả đạo, phi thường đạo” – Đến giờ tui vẫn chưa hiểu rõ câu này.

• Pháp gia: Hàn Phi, Lý Tư. Chủ trương pháp trị, dùng luật pháp để quản lý xã hội. Khá là thực dụng, nhưng hơi cứng nhắc.

• Mặc gia: Mặc Tử. Chủ trương “kiêm ái phi công”, yêu thương mọi người như nhau. Lý tưởng cao đẹp nhưng thực tế khó mà làm được.

Tui liệt kê có nhiêu đó thôi, chứ còn nhiều nữa như Âm Dương gia, Danh gia, Tung Hoành gia,… Mỗi trường phái có một cái hay riêng, học hỏi không bao giờ thừa Bà ha. Ngẫm nghĩ cũng thấy thú vị, cùng một thời đại mà tư duy lại khác nhau đến vậy. Đúng là “nhân sinh bách thái” Bà nhỉ!

Họ gì hiếm nhất ở Việt Nam?

Bà ơi, tui nhớ hồi đó ba tui có kể là họ Khưu á, hiếm lắm. ổng nói hồi xưa ông nội tui ở ngoài Bắc á, cả làng chỉ có mỗi nhà ổng họ Khưu thôi. Chắc giờ cũng vẫn hiếm. Tui nhớ là hồi đó ba tui hay bị gọi nhầm là Khâu á, ổng toàn phải sửa lại hoài. Mà tui thấy ở trong Nam hình như ít gặp họ này hơn ngoài Bắc á bà.

• Ba tui họ Khưu, quê Bắc Ninh.
• Họ Khưu viết là Khưu, hay bị đọc nhầm thành Khâu.
• Họ hiếm ở Việt Nam.

À mà cái vụ 1975 nhà Thanh gì đó bà nói tui thấy sai sai á. Nhà Thanh sụp đổ năm 1912 rồi mà lị. Làm gì có chuyện năm 1975 còn nhà Thanh nữa. Chắc người ta ghi lộn năm đó bà. Họ Khưu có từ lâu lắm rồi, chứ đâu phải mới có từ năm 1975. Ba tui kể họ này có từ thời xa xưa rồi á, ở bên Trung Quốc nữa. Có cả Khổng Tử họ Khổng tên Khâu nữa kìa. Đúng là họ hiếm thật đó bà! Tui ít gặp ai họ Khưu lắm.

Cụ tổ họ Bùi ở đâu?

Xuân Hòa, Phúc Yên, Vĩnh Phúc, Bà ạ. Nhà thờ tổ họ Bùi tọa lạc ở đó, trên khu đất rộng 3,5 ha. Nghe nói là nhà thờ tổ họ lớn nhất Việt Nam hiện nay. Chi phí xây dựng ngót nghét 208 tỷ đồng. Đúng là công trình vĩ đại. Mà nghĩ cũng phải, họ Bùi đông lắm.

• Địa điểm: Xuân Hòa, Phúc Yên, Vĩnh Phúc.
• Diện tích: 3,5 ha.
• Kinh phí: 208 tỷ đồng.
• Mạnh thường quân: Ông Bùi Quang Ngọc (184 tỷ), ông Bùi Thành Nhơn (1,5 tỷ) và hơn 40.000 người họ Bùi khác.