Có bao nhiêu biện pháp điều tra tố tụng?

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2021 đã làm gọn đáng kể hệ thống biện pháp điều tra, tập trung vào tính hiệu quả và bảo đảm quyền con người. Trái ngược với quan niệm phổ biến về một danh sách dài dằng dặc các biện pháp, luật pháp hiện hành chỉ quy định ba biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, mang tính bí mật cao: ghi âm, ghi hình bí mật; nghe điện thoại bí mật; và thu thập dữ liệu điện tử bí mật.

Điều này không có nghĩa là quá trình điều tra chỉ dựa vào ba biện pháp này. Thực tế, các hoạt động điều tra vẫn bao gồm nhiều phương pháp khác, nhưng chúng không được luật pháp định danh là “biện pháp điều tra tố tụng” theo nghĩa hẹp, mang tính chuyên biệt và nghiêm ngặt như ba biện pháp trên. Các hoạt động khác như lấy lời khai, khám xét, bắt giữ, giám định… vẫn được tiến hành nhưng thuộc phạm vi các hành vi điều tra, nằm trong khuôn khổ pháp luật và được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục đã được quy định. Sự khác biệt cốt lõi nằm ở tính chất bí mật và tính chất xâm phạm quyền riêng tư cao độ của ba biện pháp được luật pháp đặc biệt quy định.

Việc hạn chế số lượng “biện pháp điều tra tố tụng” xuống còn ba, đồng thời nhấn mạnh tính bí mật của chúng, phản ánh quan điểm của nhà nước trong việc cân bằng giữa nhu cầu điều tra, truy tố tội phạm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch, hạn chế lạm dụng quyền lực và ngăn ngừa vi phạm pháp luật trong quá trình điều tra. Việc sử dụng các biện pháp này phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật, được cơ quan có thẩm quyền cho phép và được giám sát chặt chẽ để tránh những hậu quả tiêu cực.

Tóm lại, mặc dù quá trình điều tra hình sự phức tạp và đa dạng, nhưng theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2021, chỉ có ba biện pháp điều tra tố tụng được luật pháp đặc biệt quy định: ghi âm, ghi hình bí mật; nghe điện thoại bí mật; và thu thập dữ liệu điện tử bí mật. Sự tập trung này thể hiện sự chú trọng vào tính hiệu quả, bảo đảm quyền con người và sự giám sát chặt chẽ trong hoạt động điều tra.