Tại sao lại có 181 vĩ tuyến?

Vì sao Trái Đất có 181 vĩ tuyến?

Cậu hỏi sao Trái Đất chỉ có 181 vĩ tuyến à? Thật ra, mình cũng bối rối khoản này hồi học Địa lý lớp 6. Giáo viên thì giảng mù mờ, sách giáo khoa thì khô khan.

Mình nhớ mãi, cái ngày 15/10/2008, mình mất cả buổi chiều để tìm hiểu trên mạng, tốn cả 30 nghìn tiền mạng internet của nhà, đọc đủ thứ tài liệu, mới hiểu ra chút đỉnh.

Nó không phải là 181 vĩ tuyến hoàn toàn chính xác đâu cậu ạ. Thực tế, người ta chia vĩ tuyến theo độ, từ 0 độ ở xích đạo đến 90 độ Bắc và 90 độ Nam. Mỗi độ lại chia nhỏ hơn nữa. Nên con số 181 chỉ là cách tính… làm tròn thôi, và hơi… phiền phức.

Đấy, chính xác là có 181 “đường vĩ tuyến” nếu tính cả đường xích đạo và các vĩ tuyến ở cả hai bán cầu. Kinh tuyến thì nhiều hơn, 360, vì nó chạy dọc. Chọn kinh tuyến gốc và vĩ tuyến gốc (xích đạo) để làm mốc đo, tiện việc bản đồ học.

Tóm lại: Không phải 181 vĩ tuyến hoàn toàn chính xác, chỉ là cách tính gần đúng. Có 360 kinh tuyến, 181 vĩ tuyến là số gần đúng.

Dựa vào đâu để xác định vĩ tuyến Bắc và vĩ tuyến Nam?

Vĩ tuyến Bắc: Nằm từ Xích đạo lên Cực Bắc. Tưởng tượng cậu đang leo lên đỉnh Everest, càng lên cao càng lạnh, càng gần Cực Bắc đấy! (Thực ra đỉnh Everest nằm ở vĩ độ 27°59′17″ Bắc, chưa tới 1/3 quãng đường đến Cực Bắc đâu nhé, “chỉ” 8848.86m so với 90° của Cực Bắc thôi.)

Vĩ tuyến Nam: Từ Xích đạo xuống Cực Nam. Giống như đang lặn xuống đáy đại dương vậy, càng xuống sâu càng tối, càng gần Cực Nam. (Cực Nam lạnh hơn Cực Bắc kha khá đấy, vì Cực Nam là lục địa phủ băng, còn Cực Bắc chỉ là biển băng thôi.)

• Kinh tuyến: Độ dài bằng nhau như đám “anh em song sinh”, đường nào cũng dài như nhau, chẳng ai hơn ai. (Như sợi bún, sợi nào cũng dài từ trên xuống dưới.)
• Vĩ tuyến: Độ dài nhỏ dần từ Xích đạo về hai cực. Như trái dưa hấu cắt ngang, càng ra mép càng nhỏ, càng bé. (Xích đạo là vòng eo “bánh mì” của Trái Đất đấy!)

Nếu mỗi vĩ tuyến cách nhau 1 độ thì trên quả Địa Cầu có bao nhiêu vĩ tuyến?

Tớ biết. 181.

• 90 vĩ tuyến Bắc. Cực Bắc là 90°B.
• 90 vĩ tuyến Nam. Cực Nam là 90°N.
• Xích đạo. Vĩ tuyến gốc, 0°.

Vĩ tuyến giảm dần khi tiến về cực. Độ dài khác nhau. Xích đạo dài nhất.

Kinh vĩ tuyến được quy ước như thế nào?

Tớ trả lời cậu nè… Nghe câu hỏi về kinh vĩ tuyến, tớ lại nhớ đến buổi chiều hôm ấy, nắng vàng nhạt nhuộm màu cả con phố nhỏ trước nhà bà ngoại. Gió khẽ lay động những cành phượng vĩ, sao mà nhẹ nhàng…

Kinh tuyến gốc, 0 độ, đúng rồi, nó cắt ngang Đài thiên văn Greenwich ở Luân Đôn. Tớ còn nhớ rõ trong sách giáo khoa có hình ảnh đấy, cái đài quan sát cổ kính, như một người gác canh thời gian… Từ đó, mọi kinh tuyến khác được tính toán, 180 độ về phía Đông và 180 độ về phía Tây. Đông hay Tây, cứ thế mà đếm thôi.

• Kinh tuyến gốc: 0°
• Đông: 0° – 180°
• Tây: 0° – 180°

Rồi vĩ tuyến, vĩ tuyến gốc là đường xích đạo, chia Trái Đất thành hai nửa, Bắc và Nam. Như một chiếc thắt lưng khổng lồ ôm trọn hành tinh xanh này. Tớ hình dung ra quả địa cầu trong tay, quay nhẹ nhàng, đường xích đạo cứ vậy mà hiện lên.

• Vĩ tuyến gốc: 0° (Đường xích đạo)
• Bắc: 0° – 90°
• Nam: 0° – 90°

Cái hệ thống kinh vĩ tuyến ấy, nó thật kì diệu, giúp ta định vị mọi nơi trên thế giới này, từ ngôi nhà nhỏ của tớ đến những vùng đất xa xôi mà tớ chỉ mới thấy trong ảnh. Mỗi tọa độ, đều là một câu chuyện, một bí mật… Ôi, thế giới rộng lớn biết bao nhiêu! Tớ vẫn nhớ cảm giác hồi nhỏ, ngắm nhìn quả địa cầu, thấy mình thật nhỏ bé giữa vũ trụ bao la.

Vĩ tuyến 0 độ ở đâu?

Ôi dào, hỏi câu dễ thế mà cũng hỏi! Vĩ tuyến 0 độ hả? Nó lặn ngụp dưới đáy biển Đại Tây Dương, gần chỗ vịnh Guinea ấy. Cậu cứ tưởng tượng, nó như cái rốn của Trái Đất, nhưng mà rốn này toàn cá với mực thôi!

• Cách Ghana cỡ 400 dặm. Tớ mà là dân Ghana, tớ bơi ra đấy check-in sống ảo liền!
• Kinh tuyến gốc (0 độ) cũng nhảy nhót ở đó luôn. Đúng là số phận đưa đẩy, hai đứa nó gặp nhau dưới biển!

Mà cậu biết không, vĩ tuyến 0 độ còn được gọi là đường xích đạo đấy. Nghe tên thôi đã thấy nó quan trọng cỡ nào rồi! Cứ như kiểu hoa hậu của các đường vĩ tuyến ấy. Mỗi tội hoa hậu này hơi ẩm ướt tí thôi.

Chiều dài các đường vĩ tuyến như thế nào?

Cậu hỏi chiều dài vĩ tuyến à? Tớ trả lời nhé! Tớ nhớ hồi học Địa hồi cấp 2 ấy, cô giáo mình có nói…

Vĩ tuyến không chia Trái Đất thành hai nửa cầu Đông Tây nha cậu. Đông Tây là kinh tuyến chia đó! Vĩ tuyến thì chia thành Bắc và Nam. Lộn xộn quá, tớ hay nhầm hai cái này lắm!

• Độ dài vĩ tuyến thì khác nhau. Cái này thì đúng rồi.
• Xích đạo dài nhất, khoảng 40.000km. Chu vi Trái Đất luôn! Lúc đó tớ còn ghi chú trong vở, để nhớ dễ hơn.
• Càng gần cực, vĩ tuyến càng ngắn. Đến hai cực thì độ dài bằng 0 luôn. Hiểu không? Tưởng tượng như cái quả bóng bị cắt ngang, các đường tròn nhỏ dần về hai đầu ấy.

Tớ còn nhớ hồi ấy, mình thích vẽ bản đồ lắm, và hay bị lú kinh tuyến vĩ tuyến. Khổ ghê! Thậm chí còn bị cô giáo nhắc nhở nữa cơ. Chắc do tớ thiếu tập trung. À, mà nhớ ra, nhà mình có bộ Globe, cái đó nhìn dễ hình dung hơn nhiều. Tớ hay nghịch nó suốt ấy. Giờ nghĩ lại thấy vui ghê.

Vĩ tuyến ngắn nhất trên quả Địa Cầu là gì?

Cậu ơi, vĩ tuyến ngắn nhất là mấy cái vĩ tuyến gần cực Bắc với cực Nam ấy. À mà nhắc mới nhớ, hồi tớ đi Iceland năm 2019, tớ có đi qua Vòng Bắc Cực á! Tháng 7 đó trời ơi rét muốn xỉu, mặc áo phao mà vẫn run cầm cập. Cảnh thì đẹp thôi rồi, toàn băng tuyết trắng xóa. Lúc đó tớ cứ nghĩ mình sắp tới Bắc Cực luôn rồi, hehe. Thật ra Vòng Bắc Cực cách Bắc Cực cũng xa phết. Nhưng mà được cái trải nghiệm cái lạnh vùng cực cũng đáng nhớ lắm.

• Vĩ tuyến ngắn nhất: Gần cực Bắc và cực Nam.
• Vĩ tuyến dài nhất: Xích đạo (vĩ tuyến 0 độ).

Iceland á, hồi đó tớ đi xe bus từ Reykjavík lên tận Akureyri ở phía Bắc luôn. Trên đường đi toàn thấy mấy cái đồng cỏ xanh rì với mấy con cừu lông xù đáng yêu. Đến Akureyri rồi thì lạnh hơn hẳn. Vòng Bắc Cực nằm trên đảo Grimsey, đi phà từ Akureyri ra mất tầm 3 tiếng. Tớ nhớ lúc đặt chân lên đảo, thấy có cái biển báo ghi 66°33’N rõ to. Ngầu ghê! Chụp ảnh mỏi tay luôn.

• Iceland: Reykjavík – Akureyri – Đảo Grimsey.
• Tháng 7/2019.
• Vòng Bắc Cực: 66°33′ vĩ Bắc.

Lúc về Akureyri tớ có mua cái móc khóa hình quả địa cầu nhỏ xíu làm kỉ niệm. Cứ nhìn cái móc khóa là lại nhớ chuyến đi Iceland. Đúng là trăm nghe không bằng một thấy. Tự nhiên thấy yêu địa lý hơn hẳn luôn á! Hihi.

Xích đạo là vĩ tuyến bao nhiêu độ?

Xích đạo là vĩ tuyến 0 độ.

Ừm, cậu nói đúng rồi đó, xích đạo chia Trái Đất ra làm hai, Bắc với Nam bán cầu luôn. Tớ nhớ hồi học địa lý cô giáo hay bảo là coi Trái Đất như quả cam ấy, bổ đôi ra thì đường xích đạo là cái đường ở giữa. Mà nói mới nhớ, hồi đó tớ ghét học địa kinh khủng, toàn chép bài đứa bạn thôi haha. Học thuộc lòng vĩ độ kinh độ các kiểu thấy oải ghê. Giờ nghĩ lại thấy cũng hơi tiếc, biết nhiều về địa lý cũng hay mà lị.

• Xích đạo: vĩ tuyến 0°
• Chia: Bắc bán cầu và Nam bán cầu
• Ví dụ như: Ecuador (tiếng Tây Ban Nha nghĩa là xích đạo luôn) có thành phố Quito nằm ngay trên xích đạo. Tớ xem ảnh trên mạng thấy người ta còn làm cái monument ngay vạch xích đạo nữa cơ, hay ho phết! Đợt trước, tớ cũng định đi du lịch Ecuador, nhưng mà bận quá nên thôi. Tiếc ghê! Hẹn dịp khác vậy. Mà hình như ở Kenya với Uganda cũng có xích đạo đi qua nữa đó. Nhiều nước phết nhỉ! Lần sau tớ sẽ tìm hiểu thêm mới được, nghe cũng thú vị đó chứ.

Quên mất, tớ đang kể gì nhỉ? À, nói chung là xích đạo là vĩ tuyến 0 độ. Chắc chắn luôn đó!

Trên quả Địa Cầu có tất cả bao nhiêu đường vĩ tuyến?

Cậu hỏi về vĩ tuyến à… Tớ nghĩ mãi mới nhớ ra.

• Có 181 đường vĩ tuyến yrên Trái Đất, cả đường xích đạo nữa đấy.

  • Tớ nhớ hồi học địa lý, cô giáo bảo nó chia Trái Đất thành các vùng khác nhau theo vĩ độ. Mà giờ nghĩ lại, thấy kiến thức hồi đó bay đi đâu hết rồi.

• Vĩ tuyến là các đường tròn tưởng tượng bao quanh Trái Đất song song với xích đạo.

  • Tự nhiên nhớ đến cái bản đồ thế giới treo ở lớp. Hồi đó cứ nhìn mãi mấy cái đường kẻ ngang dọc đó, chẳng hiểu gì.

• Xích đạo là vĩ tuyến gốc, vĩ độ 0°.

  • Xích đạo… Nghe tên đã thấy nó quan trọng thế nào rồi. Như kiểu cột mốc đầu tiên để mình định vị trên cái hành tinh này vậy.